دیسک و صفحه کلاچ یکی از مهم ترین سیستم های مورد استفاده در خودروست که غالبا در خودرو های دنده ای بکار میرود. سیستم کلاچ از یک صفحه و دیسک و بلبرینگ تشکیل شده که به صفحه فلایویل متصل شده اند. این سیستم برای انتقال نیرو به چرخ دنده و در نهایت حرکت خودرو بسیار مهم است.
طبق تعریف کلی، کلاچ وسیله‌ای است که حرکت چرخشی یک شفت را به شفت دیگر منتقل می‌کند. درواقع کلاچ یک رابط اصطکاکی بین جعبه‌دنده و موتور بوده که در ابتدا توان تولیدی موتور را به جعبه‌دنده منتقل می‌کند و پس از آن با حضور سایر سیستم‌ها توان به چرخ‌ها منتقل میشود. درواقع به هنگام حرکت خودرو کلاچ درگیر بوده و عمل انتقال توان از موتور به جعبه‌دنده و در نهایت به چرخ‌ها اتفاق می‌افتد، اما به هنگام رانندگی در زمان‌هایی لازم است تا این ارتباط قطع شود؛ به‌عنوان مثال جهت تغییر سرعت نیاز به تعویض دنده است.
آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که فشردن پا بر روی پدال کلاچ به هنگام تعویض دنده، به چه منظوری انجام می‌گیرد؟ جهت تعویض دنده ابتدا باید توان تولیدی موتور از جعبه‌دنده قطع شود که شما با فشردن پدال کلاچ، این عمل را انجام داده و کلاچ را از حالت درگیر بودن آزاد می‌کنید. در این حالت دیگر توان تولیدی به جعبه‌دنده و چرخ‌ها نمی‌رسد. فرض کنید که قصد تعویض دنده از 2 به 3 را دارید، ابتدا باید پدال کلاچ را فشار دهید که این عمل باعث قطع ارتباط بین موتور و جعبه‌دنده شده و پس از تعویض دنده و رها کردن کلاچ، این ارتباط دوباره برقرار میشود.
انواع کلاچ
کلاچ‌ها در حالت کلی به 4 دسته تقسیم می‌شوند:
بدون لغزش: این کلاچ‌ها به صورت صفر و یک عمل می‌کنند؛ بدین معنی که یا در حالت خلاص قرار دارند یا در حالت درگیری کامل.
یک‌طرفه: همانطور که از اسم این نوع کلاچ‌ها مشخص است، گشتاور تنها از یک طرف منتقل میشود.
هیدرولیکی: در این نوع کلاچ‌ها از یک سیال جهت انتقال نیرو استفاده میشود. بدین صورت که نیرو از طریق یک صفحه به این سیال منتقل شده و سپس از طریق این سیال به صفحه دیگر که متحرک است منتقل میشود.
اصطکاکی: کلاچ‌های اصطکاکی بر اساس اصطکاک بین دو صفحه با ضریب اصطکاک بالا طراحی و تولید می‌شوند.
از بین موارد فوق، صرفا دو مورد اصطکاکی و هیدرولیکی در خودروهای امروزی استفاده می‌شوند. شایان ذکر است که یک دسته‌بندی دیگر نیز برای کلاچ‌ها وجود دارد که آن‌ها را به سه دسته اهرمی، روغنی و سیمی تقسیم می‌کند. کلاچ‌های سیمی به دلیل ساده و ارزان بودن کماکان یکی از پرکاربردترین کلاچ‌ها در خودروها و به‌خصوص خودروهای داخلی هستند.
انواع کلاچ اصطکاکی
کلاچ اصطکاکی خود به 4 دسته تقسیم میشود:
کلاچ مخروطی: همانطور که در شکل زیر نیز نشان داده شده‌است، کلاچ مخروطی از دو صفحه مخروطی (نری و مادگی) تشکیل میشود که به هنگام درگیر بودن کلاچ، نیرو از یک صفحه مخروطی به دیگری انتقال می‌یابد.
کلاچ تک‌صفحه‌ای: در این نوع کلاچ، زمانی‌که پا را بروی پدال قرار می‌دهید، اتصال بین صفحه کلاچ و فلایویل قطع شده و عملا موتور بدون بار کار می‌کند.
کلاچ چندصفحه‌ای: عملکرد این کلاچ‌ها نیز همانند کلاچ تک صفحه‌ای است، با این تفاوت که بسته به گشتاور انتقالی، از چندین صفحه استفاده میشود. شایان ذکر است که این کلاچ‌ها بیشتر در خودروهای سنگین مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ چراکه می‌توانند گشتاور بزرگی را انتقال دهند.
کلاچ نیمه‌گریز از مرکز: این کلاچ‌ها بر اساس فنر و نیروی گریز از مرکز کار می‌کنند. بدین صورت که در سرعت‌های پایین از فنر و در سرعت‌های بالا از نیروی گریز از مرکز جهت انتقال گشتاور استفاده میشود.
کلاچ گریز از مرکز: در این نوع کلاچ‌ها صرفا از نیروی گریز از مرکز جهت انتقال گشتاور استفاده میشود.
کلاچ تک صفحه‌ای
با توجه به گستردگی استفاده از کلاچ‌های صفحه‌ای در خودروهای موجود در بازار اندکی بیشتر وارد جزئیات این نوع کلاچ می‌شویم. اجزای اصلی این کلاچ شامل صفحه، دوشاخه، فنر دیافراگمی، بلبرینگ‌ها و… است.
صفحه کلاچ
صفحه کلاچ را می‌توان مهم‌ترین قطعه سیستم کلاچ دانست؛ چراکه حرکت لازم برای سایر قسمت‌ها را فراهم می‌کند. صفحه کلاچ به صورت دایروی بوده و هر دو سطح آن دارای ضریب اصطکاک بالایی است که این ضریب بالا به خاطر لنت‌هایی است که روی صفحه را پوشانده است. لازم به ذکر است که صفحه کلاچ یک قطعه مصرفی بوده و در گذر زمان دچار فرسوده شده و لذا نیاز است که هر از چند گاهی تعویض شود. با این وجود برخی عوامل دستدردست هم داده و باعث مصرف و فرسودگی زودرس صفحه کلاچ می‌شوند که برخی از این عوامل در ادامه ذکر شده‌است.
نیم کلاچ کردن طولانی مدت
رها کردن ناگهانی پدال کلاچ
رانندگی پرفشار در سربالایی‌ها
حمل سرنشین یا بار زیاد
کثیف شدن کلاچ
کثیف شدن کلاچ خودرو یکی از موضوعات کمیاب و کمی است که خیلی برای هر کسی اتفاق نمی افتد مگر این که روغن یا نوعی سیال روی دیسک بریزد که موجب تداخل در عملکرد این سیستم شود. معمولا این آلودگی از عایق بندی نامناسب و نشتی سیالات در این سیستم اتفاق می‌افتد.
چند نوع سیالی که ممکن است آسیب وارد کند
روغن هیدرولیکی که سیلندرهای کلاچ را تقویت می‌کند
گریس، در صورت نصب نادرست صفحه این قطعه
سوختن کلاچ یا صفحه کلاچ
سوختن کلاچ ممکن است ولی خیلی کم اتفاق می‌افتد. عواملی که به شدت به کلاچ خودرو شما آسیب وارد می‌کند و باعث سوختن آن میشود:
وزن بالای سرنشینان یا حمل بارهای سنگین بیشتر از حد توان خودرو
تیک آف زدن یا حرکت لاستیک‌های خودرو در حالت یکجا
عمر صفحه کلاچ
میانگین عمر دیسک و صفحه کلاچ خودرو بین 50 تا 60 هزار کیلومتر ارزیابی شده ولی این میزان به نوع رانندگی هر شخص برمیگردد.
برای مثال خودروهای درون شهری به علت ترافیک و یا طی کردن مسیرهای کوتاه بیشتر برای دنده عوض کردن از کلاچ استفاده می‌کنند و عمر این قطعه به سرعت رو به کاهش است اما خودروهای بین شهری چون نیازی به تعویض زیاد دنده ندارند عمر دیسک و صفحه‌شان روند کاهشی نداشته و گاها تا 80 هزار کیلومتر هم می‌توانند از صفحه کلاچ استفاده کنند.
علائم نشان‌دهنده زمان تعویض صفحه کلاچ چیست؟
صدا دادن به هنگام تعویض دنده
عدم تناسب افزایش دور موتور و افزایش سرعت خودرو
افت توان و شتاب خودرو
از دست رفتن حالت ارتجاعی پدال و خشک و سفت شدن آن
پرتاب پا به سمت عقب هنگام رها کردن پدال کلاچ
لرزش موتور و اتاق خودرو به هنگام شروع حرکت از حالت توقف
با مشاهده هریک از موارد فوق سریعا به یک مکانیک با تجربه مراجعه کنید تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود
از کجا بفهمیم صفحه کلاچ خودرو ما تمام شده است؟
قبل از حرکت دنده خودرو خود را در حالت 2 قرار داده و گاز دهید تا خودرو حرکت کند اگر خودرو به حرکت ادامه داد و خاموش نشد نیاز به تعویض دیسک و صفحه دارید اما اگر خودرو خاموش کرد، دیسک و صفحه شما سالم است.
اگر خودرو شما زمانی که در سر بالایی هستید قدرت کافی و نرمال برای طی کردن مسیر را ندارد حتما صفحه کلاچ خود را چک کنید.
اگر به هنگام تعویض دنده، دنده یک و یا دنده عقب خودرو شما سخت جا میرود احتمال تمام شدن دیسک و صفحه وجود دارد. اما اگر در عوض کردن تمام دنده‌ها به مشکل خوردید، حتما روغن گیربکس خودرو خودر را چک کنید که تمام نشده باشد.
اگر خودرو شما در حالت ساکن در دنده یک قرار گرفت و لرزش شدید ایجاد کرد یعنی دیسک و صفحه شما تمام شده که وزن و قدرت خودرو را به طور مساوی به چرخ‌ها وارد کند تا لرزش عادی داشته باشد.
یک راه حل دیگر برای تست این است که در حین حرکت با سرعت 20 تا 30 کیلومتر خودرو را در دنده 4 قرار داده و تا آخر پدال گاز را بفشارید. اگر موتور خودرو شما صدا ایجاد کرد و توان شتاب گرفتن نداشت دیسک و صفحه شما سالم است، ولی اگر شتاب ناگهانی گرفت و پرش شدید داشت یعنی دیسک با صفحه درگیر نبوده ونیاز به تعویض دیسک و صفحه دارید.
چند راهنمایی ساده و کاربردی به هنگام از کار افتادن کلاچ!
اگر خودرو شما سالم بوده و از قبل مشکل خاصی نداشت ابتدا خودرو خود را متوقف و خاموش نمایید و در دنده یک قرار دهید.
برای رانندگی بهتر سعی کنید جلو خودرو خود را خالی کرده که نیاز به ترمز گرفتن نداشته باشید.
ابتدا پدال گاز را کمی فشار دهید و بعد استارت بزنید.
همانطور که مشخص است به هنگام استارت زدن خودرو در دنده با تکان محکمی مواجه میشود. اگر جلو خودرو شما خالی است با فشار دادن پدال گاز حرکت خودرو را با دنده یک شروع کنید و به حرکت ادامه دهید.
خوب میدانیم که رانندگی با دنده 1 زمان بر و خطرناک می‌باشد برای تعویض دنده در این حالت پای خودرو را از پدال گاز بردارید تا فشار موتور از روی چرخ دنده‌های گیربکس برداشته شود و دنده را در حالت خلاص قرار دهید.
به هنگام حرکت با دنده خلاص شما بیشتر از 30 الی 20 کیلومتر بر ساعت نمی‌توانید حرکت کنید حالا برای این که بتوانید دنده خودرو را به 2 تغیر دهید به آرامی دسته دنده را در دست گرفته و با بازی کردن پدال گاز جای تعویض دنده را پیدا کنید و دنده خودرو را در حالت 2 قرار دهید.
ممکن است در این هنگام صدای قیز قیژ یا به اصطلاح با صدای آبمیوه گیری مواجه شوید ولی نگران نباشید با چندین بار شنیدن این صدا مشکل خاصی برای گیربکس شما ایجاد نمی‌شود.
برای استفاده از دنده معکوس در این شرایط نیز از همان روال افزایش دنده استفاده کنید، یعنی با پدال گاز بازی کرده جای مناسب برای کم کردن دنده را پیدا کنید.
لازم به ذکر است که رانندگی بدون کلاچ برای رسیدن به اولین تعمیرگاه بوده و کار بسیار خطرناکی است.
دیسک و صفحه کلاچ
این یک نظر آزمایشی است.